Whitepaper – Productiviteit en competitiviteit in de Europese industrie

Inleiding: Een Europese Wake-upcall

De Europese maakindustrie staat onder druk. Stijgende loonkosten, geopolitieke spanningen, schaarste aan grondstoffen en talent en een toenemende mondiale concurrentie, maken het verhogen van productiviteit en competitiviteit urgenter dan ooit. Tijdens een recent panelgesprek georganiseerd door Stanwick, gingen zes ervaren consultants uit diverse industriële sectoren op zoek naar antwoorden. Wat zijn de oorzaken van de productiviteitsstagnatie? En vooral: hoe kraken we de code?

Over het panel

Deze whitepaper is gebaseerd op inzichten uit een rondetafelgesprek met zes consultants van Stanwick Management Consultants:

 Bart De Vogel 

 Kurt Maegherman 

 Tom Van der Straeten 

 Stef Maelstaf 

 Maarten Verberckmoes 

 Jeroen Van den Hove

Meer over hun achtergrond vind je op: stanwick.be/nl/team.

Wat bedoelen we met productiviteit?

Voor we oplossingen formuleren, is het cruciaal om een gemeenschappelijk begrip te hebben van het probleem. In deze paper hanteren we de definitie:

Productiviteit = economische output / gewerkte uren

Output kan variëren van aantal stuks tot liters of tonnen. Het is essentieel om deze breuk in zijn geheel te benaderen: zowel de teller als de noemer verdienen aandacht.

Is er een probleem? Ja. En het is dringend.

De panelleden waren unaniem: Europa heeft een productiviteitsprobleem. De groei stagneert en dat is geen toeval. Ze identificeerden zeven structurele oorzaken:

1. Mondiale concurrentie
   Bedrijven uit groeimarkten zoals China en India produceren sneller en goedkoper, waardoor Europese spelers onder druk komen te staan.
2. Consumentenverwachtingen
   Klanten verwachten steeds snellere levertijden, maatwerk en constante innovatie. Dit verhoogt de druk op productie- en ontwikkelingsprocessen.
3. Loonkosten
   In landen zoals België zijn de loonkosten sterk gestegen, onder andere door automatische indexering. Dit maakt het moeilijk om concurrerend te blijven zonder productiviteitswinst.
4. Energiekosten
   De energieprijzen in Europa zijn structureel hoger dan in andere regio’s, wat een directe impact heeft op de kostprijs van productie.
5. Schaarste
   Zowel grondstoffen als arbeidskrachten zijn schaars. Dit beperkt de groeimogelijkheden en verhoogt de nood aan efficiënt gebruik van middelen.
6. Laagconjunctuur
   In tijden van economische groei is er minder focus op efficiëntie. Maar bij een afkoelende economie wordt het belang van productiviteit plots weer cruciaal.
7. Geopolitieke onzekerheid
   Handelsconflicten, protectionisme en fragiele supply chains zorgen voor onvoorspelbaarheid en nood aan wendbaarheid in productie en bevoorrading.

Introductie: thema’s met directe impact op productiviteit en competitiviteit

Vijf thema’s kwamen telkens terug als rode draad in het debat:

1. Industrie 4.0 - Technologie biedt enorme kansen, maar is geen wondermiddel zonder proceskennis.
2. Firefighting economy - De druk op snelheid verdringt structurele verbetering.
3. Leiderschap op de vloer - Echte verandering begint bij betrokken leiderschap, dicht bij de werkvloer.
4. Gelatenheid als gedragsprobleem - Zonder geloof in verbetering, geen beweging.
5. Complexiteit vs. complicatie - We moeten leren onderscheiden wat we moeten accepteren en wat we kunnen elimineren.

Deze whitepaper bundelt de inzichten en vertaalt ze naar concrete aanbevelingen voor de industrie van morgen.

1. Industrie 4.0: Krachtig, maar geen wondermiddel

Industrie 4.0 blijft een krachtig concept, maar het is geen wondermiddel. Digitalisatie en automatisatie renderen pas écht wanneer ze worden ingebed in een diepgaand begrip van het proces en gedragen worden door de mensen op de werkvloer.

“Een nieuwe verpakkingslijn werd geïnstalleerd met de belofte van 20% productiviteitswinst. Na zes maanden bleek dat slechts 5% van die winst gerealiseerd werd.”

De oorzaak? Geen herziening van het proces, geen betrokkenheid van de operatoren en geen opleiding op de nieuwe lijn.

2. Firefighting economy

We leven in een economie waarin snelheid en korte termijn domineren. Organisaties willen snel resultaten zien en sluiten tickets zonder het echte probleem aan te pakken. Dit leidt tot oppervlakkige oplossingen en het blijven meesleuren van oude problemen.

“Fouten maken mag, maar wel maar één keer.” 

De druk om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen, mag ons niet weerhouden om processen te stabiliseren. Duurzame productiviteitsgroei vraagt om reflectie en stabilisatie. De klassieke PDCA-cyclus en SDCA-principes blijven relevant.

Dood van de generalist

Niemand overziet nog het volledige proces. Iedereen werkt in zijn eigen silo. Er is nood aan end-to-end proceskennis. Gewoon het proces in kaart brengen, weten wie wat doet en mensen betrekken, levert vaak meer op dan de implementatie van een nieuwe tool. 

“In de zoektocht naar optimalisatie en innovatie verliezen organisaties vaak het overzicht.”

Een eenvoudige oefening zoals value stream mapping kan verrassend veel inzichten opleveren en vormt vaak de eerste stap naar structurele verbetering.

Bedrijven moeten zich nederig opstellen en eventueel externe expertise inschakelen om het overzicht te herstellen.

Standaardisatie en visueel management

Standaardisatie en visueel management zijn vaak de eerste stappen richting productiviteitsgroei. Door processen te standaardiseren, creëren we stabiliteit. Visueel management maakt prestaties en afwijkingen zichtbaar, wat cruciaal is voor dagelijkse sturing.

3. Leiderschap op de vloer

Go to Gemba – letterlijk: “Ga naar de werkvloer” – is geen holle slogan. Voor managers betekent dit: ga kijken, luisteren en begrijpen. Niet om te controleren, maar om te leren. De werkvloer is de plek waar waarde wordt gecreëerd én waar verspilling zichtbaar wordt.

Levenslang leren en operatorbetrokkenheid

Operatoren zijn sleutelspelers in productiviteit. Investeren in hun opleiding – zowel intern als extern – is essentieel. Levenslang leren moet ingebed worden in de cultuur van de organisatie.

4. Gelatenheid als gedragsprobleem

Een opvallende observatie: “We geloven er niet meer in.”
Er is nood aan een verse kijk, hernieuwde motivatie en leiderschap dat mensen opnieuw inspireert om te verbeteren.

Tijdens het panelgesprek werden twee fundamentele gedragsproblemen benoemd:

• Geïnstitutionaliseerd gedrag: vaste patronen en routines die vernieuwing tegenhouden. 
• Vastgereden mobilisatie: moeite om mensen in beweging te krijgen, ondanks duidelijke noodzaak.

Cultuur als hefboom

Er bestaat geen shortcut naar productiviteit. Cultuur is de sleutel. Leiderschap, betrokkenheid en vakmanschap zijn fundamenten voor elke succesvolle transformatie. De 14 principes van Deming – hoewel meer dan 40 jaar oud – zijn vandaag relevanter dan ooit. Ze vormen een leidraad voor organisaties die écht willen verbeteren.

5. Complexiteit vs. Complicatie: Begrijpen wat je wél kan beïnvloeden

In het panelgesprek werd een belangrijk onderscheid gemaakt tussen twee vaak verwarde begrippen: complexiteit en complicatie. Hoewel ze op elkaar lijken, hebben ze een fundamenteel andere oorsprong én impact op productiviteit.

• Complexiteit is meestal klantgedreven. Denk aan maatwerk, variatie in producten, regelgeving of marktspecifieke eisen. Deze complexiteit is vaak onvermijdelijk en hoort bij het speelveld waarin een organisatie actief is. Ze vraagt om slimme processen, flexibele systemen en wendbare teams.
• Complicatie daarentegen is zelfgecreëerd. Het gaat om inefficiënties die ontstaan door gebrekkige afstemming, overlappende systemen, onduidelijke verantwoordelijkheden of overbodige rapportering. Complicatie is vaak het gevolg van historische keuzes, silo-denken of een gebrek aan procesinzicht.

Waarom is dit onderscheid zo belangrijk?
Omdat we complexiteit moeten leren beheersen, maar complicatie actief kunnen elimineren. Veel organisaties proberen hun productiviteit te verhogen door te investeren in technologie of extra capaciteit, terwijl ze eigenlijk eerst hun eigen complicaties moeten aanpakken.

Een voorbeeld: een bedrijf dat drie verschillende ERP-systemen gebruikt voor één productlijn, creëert onnodige complicatie. De klant vraagt geen drie systemen – dat is een interne keuze die leidt tot vertraging, fouten en frustratie.

Door dit onderscheid scherp te stellen, kunnen organisaties gerichter verbeteren: complexiteit managen, complicatie reduceren.

Conclusies en aanbevelingen

De code is niet eenvoudig te kraken, maar het kan. De vijf besproken thema’s tonen aan dat productiviteit geen kwestie is van één actie of technologie, maar van een geïntegreerde aanpak:

• Technologie moet ondersteund worden door proceskennis en betrokkenheid.
• Snelheid mag geen excuus zijn voor oppervlakkige oplossingen.
• Leiderschap moet zichtbaar zijn op de vloer, niet enkel in de boardroom.
• Cultuur bepaalt of mensen in beweging komen of blijven stilstaan.
• Complexiteit moet beheerst worden, complicatie geëlimineerd.

Vanuit het panelgesprek distilleren we vier concrete adviezen:

1. Technologie  is geen oplossing op zich
   Digitaliseer met oog voor proces en mens. Technologie is een middel, geen doel.
2. Vertraag om te versnellen
   Neem de tijd om processen te begrijpen, te standaardiseren en te verbeteren. Blijf niet hangen in de status quo.
3. Leiderschap is cruciaal
   Bouw aan een cultuur waarin leiders het verschil maken. Betrek alle lagen van de organisatie.
4. Beheer complexiteit actief
   Analyseer welke complexiteit intern ontstaat en welke je van klanten overneemt. Niet alles hoeft complex te zijn.